Nhà sàn của người Hrê có kết cấu, kích cỡ khác nhau. Qua kiến trúc nhà ở, người ta có thể nhận biết được điều kiện kinh tế, cuộc sống của gia đình đó.
Thời xưa, con cái khi lớn lên, lấy vợ lấy chồng thường ở chung với cha mẹ bên vợ hoặc bên chồng, sau vài năm rồi mới ra ở riêng. Do đó, một ngôi nhà sàn dài thường có từ 2 – 3 thế hệ chung sống, thậm chí 4 thế hệ. Những gia đình giàu có thường có “người ở” (hpong/dhick) người ta làm nhà sàn dài hàng chục mét, có nhiều bếp để cho các cặp vợ chồng, con cái sinh hoạt, nấu nướng… (có khi ở chung nhà nhưng ăn riêng).
Trước đây, người Hrê lập làng, làm nhà ở thường gắn liền với cánh đồng ruộng của họ. Những gia đình ở với nhau cùng làng là những gia đình có đám ruộng ở gần làng của mình, ít nhất cũng được 1 – 2 đám. Người ta chọn vị trí làm nhà ở thường là gần đám ruộng của mình nhất để thuận tiện cho việc chăm sóc, canh giữ chim muông phá hoại mùa màng.
Dựng nhà ở nơi bằng phẳng hay nơi dốc, thì phía đầu nhà bố trí (enh/inh gâu) ở nơi đất thấp, phía chân (enh/inh zênh) ở nơi đất cao. Nếu dựng ở nơi bằng phẳng thì người ta dựa vào hướng cánh đồng ruộng gần nhất để làm phía đầu (phía có cửa sổ). Đặt cầu thang ở phía cửa chính (phía đất thấp). Cầu thang ở hai đầu hồi có thể đặt phía cửa chính (’mang) hoặc đối diện cửa phụ (’mock). Nóc nhà có hai mái chính (kôa) và hai mái phụ (’kup) lợp bằng cỏ tranh. Hai mái phụ ở hai đầu hồi thụt vào trong hai mái chính một tí, phía trên được nẹp khoảng 5 – 6 cây thanh tre dẹp giống như ở vách nhà phía đầu.
Trong các khâu làm nhà sàn, việc kết cấu các cột chính với cây kèo, cây trính lớn, buộc dây, nối các đoạn cây với nhau, cắt đuôi mái chính, mái phụ (mái hiên)… là những công việc quan trọng, nên được phân công những người khéo tay, có kinh nghiệm thực hiện.
Sàn nhà, phía đầu (enh gâu) cao hơn phía chân (enh zênh), chính giữa có cây ngăn từ đầu hồi bên này sang đầu hồi bên kia. Ngăn trên (enh gâu) là nơi sinh hoạt chính, nơi ngủ. Ngăn dưới (enh zênh) là nơi để các dụng cụ. Các loại nhà dù to hay nhỏ đều chỉ có một cửa chính (’mang). Mỗi bếp đều có một cửa sổ ở phía đầu (’mock gâu). Mỗi hàng cột chính (zrăng) đều có các cột phụ ở giữa (tano). Tất cả các thành phần nguyên vật liệu (trừ cỏ tranh, lõi cây ké) khi lấy đem về nhà đều được ngâm dưới ruộng hoặc ao hồ vài tháng, thậm chí cả năm để chống mối mọt ăn trước khi làm nhà.
Nguồn: http://hoinongdanquangngai.org.vn/kien-truc-nha-san-truyen-thong-cua-nguoi-hre-111104.html
